Komunikacije iz lepeze: Veze Pančeva sa južnobanatskim zaleđem

Piše: Aleksandar Stanojlović

Mesto za postavljanje grada se oduvek određivalo na osnovu složenih prirodnih, geomorfoloških, hidroloških i socio-ekonomskih parametara. Saobraćaj je veoma bitna odrednica nastanka i razvoja gradova u svim periodima, a posebno danas. Komunikacije, linije povezivanja ljudi i dobara, definišu sile prostiranja i razvoja grada. One su žive trajektorije koje povezuju mesta i predele i jak su magnet za investicije.

Strateška misija Pančeva u ovom delu sveta je da prikupi sile i energiju Južnog Banata i da ih prenese preko druge strane Dunava, ka Beogradu, Šumadiji, Balkanu i obratno: da ljude, robu i kulturne uticaje sa Balkana prenese na široki prostor Južnog Banata. Pančeva ne bi bilo da nema južnobanatskog zaleđa i prekodunavskih varoši, šuma i brda. Stara je priča da se preko Pančeva oduvek trgovalo ogrevom sa Balkana i panonskim žitaricama. Takođe smo sto puta čuli da su pančevci odlazili u Beograd da se fino obuku, a beograđani dolazili u Pančevo na pivo.

Tamiš, Dunav i ritovi su velike prirodne prepreke koje su uzrokovale da je Pančevo asimetričan grad. Od njegovog centra se lepezasto pružaju komunikacije prema severu, istoku i jugu, povezujući ga sa banatskim selima i gradovima na jednu stranu i sa rekama i Beogradom na drugu stranu. Pančevo je tu spona, medij, veliki robni i putnički saobraćajni centar, u kome se vremenom razvilo zanatstvo i industrija, a koje je privuklo veliki broj novih ljudi koji su ostali da žive, zadovoljni svojim novim poslom i uslovima života.

Ovaj tekst brani tezu da je Pančevo grad u obliku lepeze. Od centra Pančeva su vekovima ka severu, istoku i jugu polazili drumovi ka banatskom zaleđu, Bečkereku, Vršcu i Temišvaru. Putevi kojima danas vozimo automobile su vekovne komunikacije između banatskih naselja. Važne komunikacije su se nazivale drumovi, lokalni međumesni putevi su lenije, atarski putevi, a ponekad i aleji. Svi izlazni pravci iz Bavaništa se i danas lokalno zovu Dolovački alej ili Omoljački alej, što su zanimljivi arhaizmi. Međutim, Tamiš i ritovi su velika prirodna prepreka i Pančevo nije moglo da se razvija prema zapadu. Između Pančeva, Beograda i Zemuna su svuda biti ritovi, koje je Dunav redovno plavio i koji je onemogućio čoveku da razvije ozbiljniju aktivnost.

Gde je centar lepeze? Gde se sustiču sve pomenute sile? Stvarni centar Pančeva je na Trgu slobode, mada se čitaoci sa tim ne moraju složiti. Neko će pre glasati za Gradski park, a neko će možda izabrati i Aviv Park. Argument za ovu tvrdnju je susret glavnih komunikacija Južnog Banata. Trg slobode je nekadašnja Mala pijaca, ne slučajno nastala izvan zidina pančevačke tvrđave, kao vašarište i pazarište u podgrađu. Sa Trga slobode polaze glavni ulazno-izlazni pravci, kraci lepeze. Prema severu polazi Jabučki put, ulicom Dimitrija Tucovića, prema Kovačici, Opovu i Zrenjaninu. Ka istoku polazi Vojvode Radomira Putnika, koja se iza Autobuske stanice račva na Novoseljanski put prema Vršcu i Bavaništanski put prema Kovinu. Od Trubača polazi ulica Žarka Zrenjanina, koja prerasta u Starčevački put. Ovo su četiri glavna putna pravca koja se istim trasama pružaju vekovima, a koji se sastaju na Trgu slobode, i danas (iako ne najprometnijem) glavnom gradskom raskršću. Takođe, svedoci smo da se grad i dalje razvija i širi na područja Karaule, Kudeljarca, Novoseljanskog puta, Bavaništanskog puta, kraci lepeze su sve duži. Prelazak grada preko Tamiša je dalje san ostavljen budućim generacijama da nešto probaju.

Železnica je u Pančevo došla 1894. godine sa severa, iz pravca Velikog Bečkereka. Ubrzo je stigao i vršački krak, a potom je kolosek produžen do Tamiša. Dok je na Malom trgu Slobode cvetala trgovina i zanatstvo, 100 metara ispod njega se nalazilo glavno saobraćajno čvorište Južnog Banata, u zoni velikog transpotnog, pretovarnog i skladišnog centra oko Železničke stanice i Pristaništa na Tamišu. Tek 1935. godine je sagrađena železnička pruga do Beograda, sa železničkom stanicom Aerodrom (danas Glavna).

Železnica je tako obuhvatila grad sa severne, istočne i južne strane. Paralelno sa njom, tokom sedamdesetih i osamdesetih godina 20. veka izgrađen je obilazni bulevar, koji povezuje četiri glavna južnobanatska druma, a koja je pruzeo tranzitna kretanja kamiona i automobila, čime se znatno rasteretio centar. Železnica i obilaznica u Stevana Šupljikca i Prvomajskoj su veoma značajni saobraćajni kapaciteti, ali i velike prepreke u funkcionisanju grada i integrisanju spoljnih i unutrašnjih delova u jedinstvenu celinu. Preko pruge danas postoje samo dva nadvožnjaka, dok je šest pružnih prelaza u istom nivou, što je nedovoljno.

Pančevo se i dalje širi u pravcu krakova svoje lepeze. „Osvaja“ nove prostore, gradi kuće i hangare na mestu nekadašnjih njiva. Na svakih pedesetak godina, jedan saobraćajni prsten poveže te krake. Što se grad više širi, potreba za novim prstenom je veća. Sledeći prsten koji će se graditi je obilazni autoput na trasi Beograd-Temišvar. Sigurno ćemo se njime voziti za deset ili dvadeset godina.

Mesto za postavljanje grada se oduvek određivalo na osnovu složenih prirodnih, geomorfoloških, hidroloških i socio-ekonomskih parametara. Saobraćaj je veoma bitna odrednica nastanka i razvoja gradova u svim periodima, a posebno danas. Komunikacije, linije povezivanja ljudi i dobara, definišu sile prostiranja i razvoja grada. One su žive trajektorije koje povezuju mesta i predele i jak su magnet za investicije.