PANČEVO: Štamparija braće Jovanović

Kamenko i Pavle Jovanović osnovali su 1870. u Pančevu štampariju, čiji je suvlasnik izvesno vreme bio i Jovan Pavlović, a knjižaru otvorili 1872.

Kamenko Jovanović (Pančevo, 29. VII 1845 – Pančevo, 13. X 1916) završio je osnovnu školu i realku u svome rodnom mestu, a u Pešti je učio trgovačku školu. Kao pristalica Svetozara Miletića je u gradskom veću i srpskoj crkvenoj opštini, čiji je odbornik bio, a i u listu „Pančevac“, u kojem je vodio ekonomsko-finansijsku rubriku i temperamentno branio autonomna prava Srba u Ugarskoj, a 1876. je, u vezi sa parnicom koju su vlasti vodile protiv Miletića, bio optužen i zatvoren. Izabran je 1879. za poslanika Srpskog narodnog crkvenog sabora. Od početka ’70-ih g. veoma je aktivan u pančevačkom Srpskom crkvenom pevačkom društvu; član DSNP postao je 1875, a od 1888. do 1910. stalno je biran u njegov Ekonomski odsek.

Pavle Paja Jovanović (Pančevo, 14. IX 1847 – Arad, 29. XI 1914) završio je u Pančevu iste škole kao i njegov stariji brat, a trgovačku školu učio je u Mariboru. Od 1897. do smrti bio je predsednik Srpskog crkvenog pevačkog društva, a u članstvo DSNP stupio je 1875. Oba brata aktivno su učestvovala u radu Ujedinjene omladine srpske i bili istaknuti društveni i politički radnici. Za vreme Prvog svetskog rata obojicu su austrougarske vlasti internirale u Arad, gde je Pavle prenet teško bolestan; tamo je posle kratkog vremena i umro.

Svoju imovinu zaveštali su u prosvetne i dobrotvorne svrhe: Sirotinjskom fondu u Pančevu, Srpskoj akademiji nauka, „Privredniku“ u Beogradu, Velikom upravnom i prosvetnom savetu u Sarajevu…

Braća Jovanović iskoristili su štampariju i knjižaru da što korisnije posluže prosveti i kulturi svoga naroda. Od 1873. do 8. VII 1913, kada su knjižaru predali komanditnom društvu „Napredak“, za 40 godina dakle, štampali su 403 dela (naslova) u 995 izdanja, u ukupnom tiražu od 2.601.050 primeraka. Pokrenuli su 1881. Narodnu biblioteku Braće Jovanović, u kojoj su objavili preko 350 odabranih dela domaće i strane književnosti, mnoga od njih u dve, tri, pa i četiri sveske. U toj ediciji dali su lepo mesto i dramskoj književnosti. Pored knjiga i van spomenute Biblioteke, izdavali su i nekoliko nedeljnih listova, među njima izvesno vreme, zajedno sa Jovanom Pavlovićem, i „Pančevac“, u kojem je 1871., u nastavcima, prvi put objavljen na srpskohrvatskom jeziku Manifest Komunističke partije Karla Marksa i Fridriha Engelsa.

Braća Jovanović su u ediciji „Narodna biblioteka“ izdali mnogobrojna dramska dela odnosno dramske spevove, kao što su:

• Lažni car Šćepan Mali, zbitije XVIII vijeka, napisao Petar Petrović Njeguš, 1881 (sv. 5 i 7);
• Kralj Lir, tragedija u pet činova, napisao Viljem Šekspir, preveli: prvi čin dr Laza Kostić, prvu polovicu trećeg čina Antonije Hadžić, ostalo Jovan D. Stefanović; za srpsku pozornicu udesio A. Hadžić, 1881 (sv. 12 i 16);
• Tvrdica ili Kir Janja, šaljivo pozorište u tri dejstva, napisao Jovan Sterija Popović, 1881 (sv. 15);
• Gorski vijenac, istorijsko zbitije pri početku XVIII vijeka, napisao Petar Petrović Njeguš, 1881 (sv. 25), 1882 (sv. 27);
• Pokondirena tikva, veselo pozorište u tri dejstva, napisao Jovan Sterija Popović, 1882 (sv. 33);
• Ukroćena goropad, šaljiva igra u četiri čina, napisao Viljem Šekspir, preveo M(ilan) Kostić, za srpsku pozornicu udesio Antonije Hadžić, 1882 (sv. 36);
• Kralj Edip, tragedija, napisao Sofokle, preveo Luka Zore, 1883 (sv. 60 i 64);
• Mletački trgovac, pozorišna igra u pet činova, napisao Viljem Šekspir, preveo Jovan Petrović, za srpsku pozornicu udesio Antonije Hadžić. Ovaj je prevod nagradio Pozorišni odbor u Zgbu, 1885 (sv. 100);

Knjižara Braće Jovanović je na svome izdavačkom poslu bila okupila priličan broj uglednih ljudi od pera. S njom su u početku sarađivali Jovan Jovanović Zmaj, Antonije Hadžić, Jovan Đorđević, Milan Savić…

Nešto kasnije, urednik Narodne biblioteke bio je Đorđe Popović Daničar.

Knjižara je, od dramskih pisaca, najveću pažnju poklanjala Jovanu Steriji Popoviću: sem Rodoljubaca, objavila je sva njegova glavna dramska dela, ukupno četrnaest.

Braća Jovanović su se svojom izdavačkom delatnošću od 1881. svrstali među vodeće izdavače u Vojvodini, pa i van njenoga područja, i taj ugled zadržali sve do predaje knjižare novom vlasniku. Njihovo nekadašnje štamparsko i knjižarsko preduzeće, pod imenom Izdavačka knjižara „Napredak“ u Pančevu, posle Prvog svetskog rata, u vlasništvu bankarskog činovnika Emila Kaćure, ponovo je izdalo u ediciji „Pozorišna biblioteka“ većinu dramskih dela objavljenih u Narodnoj biblioteci Braće Jovanović.

Kamenko i Pavle Jovanović osnovali su 1870. u Pančevu štampariju, čiji je suvlasnik izvesno vreme bio i Jovan Pavlović, a knjižaru otvorili 1872. Kamenko Jovanović (Pančevo, 29. VII 1845 – Pančevo, 13. X 1916) završio je osnovnu školu i realku u svome rodnom mestu, a u Pešti je učio trgovačku školu. Kao pristalica Svetozara Miletića je u gradskom veću i srpskoj crkvenoj opštini, čiji je odbornik bio, a i u listu „Pančevac“, u kojem je vodio ekonomsko-finansijsku rubriku i temperamentno branio autonomna prava Srba u Ugarskoj, a 1876. je, u vezi sa parnicom koju su vlasti vodile protiv Miletića, bio optužen i zatvoren.