KOVAČICA: Naivna umetnost na korak do liste kulturnog nasleđa sveta

„I dalje nije razjašnjena magija naših slikara. Ono što mi ovde čujemo je, da slike zrače iskrenošću i spokojem. Istovremeno pozitivne, vedrog kolorita, čak i kada prikazuju težak rad na polju, i iste takve trenutke koji se dese u životu, slikane su čistim srcem. To ljude opčinjava. Odavde odlaze sa osmehom, stalno se vraćaju i dovode prijatelje, a ono što su osnivači pokrenuli mi ne prekidamo. Druga generacija umetnika nastavlja tradiciju slovačkog sela, ali slika drugačije, u duhu vremena”, napominje Ana Žolnaj Barca, direktorka Galerije naivne umetnosti u Kovačici, u koju će naredne godine stići odluka Uneska da li slovačko naivno slikarstvo postaje deo reprezentativne liste nematerijalnog kulturnog nasleđa sveta.

Korak bliže načinjen je prihvatanjem kandidature, čime je srpska nominacija uspešno prošla prvu fazu ocenjivanja i ušla u drugu, fazu razmatranja. Srbija sa realnim optimizmom očekuje završetak ovog procesa. Nepodeljeno je mišljenje da je stvaralaštvo slikara naivaca autentični izraz života jedne zajednice. Krasi ga kvalitet, iskrenost, ali i mudrost, što je nemerljivo doprinelo povezanosti naših tradicija, ali je slovačka naiva istovremeno univerzalno razumljiva i izaziva fascinaciju u svakom delu sveta.

Tako pored slave (2014), kola (2017), pevanja uz gusle (2018), zlakuske lončarije (2020) trku za upis na listu svetske nematerijalne kulturne baštine Uneska iz Srbije još trče pirotski ćilim i slovačko naivno slikarstvo. U prestonici naive, južnobanatskoj Kovačici, intenzivno su radili na procedurama koje treba preuzeti kako bi aplikacija bila predata u odgovarajućim rokovima. Na tom putu logističku podršku su davali Centar za nematerijalno nasleđe, Komisija Srbije za saradnju sa Uneskom, Fakultet dramskih umetnosti, lokalna samouprava, Fondacija „Babka”, kao i autori slikari i mediji.

Apliciranje za upis elementa slovačkog naivnog slikarstva u Uneskovu listu bazira se na načinu prenošenja veštine nastale u slovačkoj nacionalnoj zajednici na teritoriji Kovačice i Padine. Ona ima svoje osobenosti, prenosi se na talentovane pojedince i neprestano se menja, predstavljajući jedno od najznačajnijih obeležja ove južnobanatske opštine. Upisom u reprezentativnu listu biće priznata umetnička vrednost slovačkog naivnog slikarstva u Srbiji. Takođe, afirmiše se stvaralački rad manjinske zajednice, zaslužne za današnji status „iskrene umetnosti” u Kovačici, ali se i dodaje na tržišnoj vrednosti dela slovačkih slikara naivaca.

Dar koji izbija

Pre tačno 221 godine, kada su Slovaci krenuli iz Arvarske, Trenčinske i Bekeške županije, sa područja Ugarske, danas Slovačke Republike, doneli su i kolektivni umetnički dar, koji izbija kasnih tridesetih godina prošlog veka na platnima mašinbravara Martina Paluške i zemljoradnika Jana Sokola, iz hobija i bez ikakvog slikarskog zanata. Ubrzo im se pridružuju i drugi seljani, osniva se likovna sekcija pod okriljem Kulturno-prosvetnog udruženja „Pokrok”, sve do 1952. godine, kada Kovačica slavi 150. rođendan, a radovi 12 osnivača bivaju sakupljeni u prvu izložbu. Eksplodirao je tada neverovatni dar iz ljudi, nedugo posle usledio i prvi „Kovačički oktobar”, izložba autorskih slika, te se 1955. godine otvara i Galerija seljaka-slikara pri Domu kulture, prva u tadašnjoj Jugoslaviji. A kada su se kista latili Martin Jonaš, sa svojim seljacima džinovskih šaka i stopala, čije su grafike Italijani otisnuli u zlatu, i Zuzana Halupova, čiji pitoreskni likovi dece postižu meteorski uspeh završivši i na razglednicama Unicefa, u tada malenu Kovačicu stižu novinari, diplomate, turisti, a priča o njenim naivcima nezadrživo kreće u svet.