DOLOVO: Spomenici kulture

Dolovo je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva. Ovde se nalaze Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Mala-Gornja“, Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Velika-Donja“ , Zgrada OŠ „Aksentije Maksimović”, Rodna kuća Aksentija Maksimovića i Banatska okućnica u Dolovu.

Banatska okućnica u Dolovu

Spomenik kulture je tipična seoska okućnica južnog Banata koja se sastoji iz glavnog dvorišta, ekonomskog dvorišta i bašte. Bašta se nalazi u dubini dvorišta i koristi se za uzgoj voća, povrća i vinograd. U ekonomskom dvorištu se nalaze objekti potrebni za gajenje domaćih životinja. Dvorište je pravougaonog oblika, organizovano oko drveta oraha. Tu se nalazi stara kuća, nova kuća, ambar, vinski podrum, čardak za kukuruz, štala za konje i drugi pomoćni objekti. Ova okućnica svedoči o organizaciji staništa i načinu privređivanja na jugu Banata u dužem istorijskom periodu. U glavnom dvorištu nalazi se nekoliko značajnih obejkata koji imaju spomenička svojstva. Najvredniji objekat je „stara kuća“ koja je, prema porodičnom predanju, sagrađen u 18. veku. Neki autori precizno datuju kuću u 1763. godinu, dok drugi smatraju da potiče iz prve polovine 19. veka. Na tavanskoj gredi urezano je 49 G K, što ne svedoči jasno o vremenu izgradnje. Kuća svakako pripada tipu kuće koji se na ovim prostorima podizao u kontinuitetu gotovo tri veka. Tipološki pripada tradicionalnoj vojvođanskoj kući „na brazdu“ trodelne osnove koju povezuje trem (konk). U dugom istorijskom periodu postojanja kuća je preživela brojne transformacije koje svedoče o razvoju stambene kulture. „Nova kuća“ je podignuta 1903. godine sa fasadom u eklektičkom stilu i pripada tipu „uz put“. Predstavlja razvijenu – seosku kuću, bogato dekorisanu molerajem i opremljenu velikim brojem nameštaja sa početka 20. veka. Pored kuća, u prvom dvorištu nalaze se i ekonomske zgrade (ambari, žitni magacin, štale, bunar). Posebno je interesantan neveliki „vinski podrum“. Podrum je ukopan u zemlju izrađen od cigle starog formata i zasvođen.

Osnovna škola „Aksentije Maksimović“

Zgrada se nalazi u ulici Aksentija Maksimovića, i jedna je od najstarijih u okolini Pančeva. Sagrađena je oko 1780. godine, neposredno posle osnivanja vojne granice. Sagrađena je za vojne svrhe, oficirske stanove, kancelarije, a u dvorištu su bile štale i poligon za „egzercir“. Zgrada je interesantna i značajna zbog svoje nekadašnje namene, istorijskog značaja, kao i zbog toga što postoji mogućnost da je to, ne samo najstarija zgrada u Dolovu, nego i čitave komune Pančeva. Podignuta je odmah po osnivanju naselja, oko 1780. g. U jednoj anonimnoj belešci ova školsa zgrada (u to vreme sa drugom namenom) se ovako opisuje: „Javna zdanja: sk. kancelarija šupa za egzaranjE (obučavanja) vojnika, od dobrog je materijala i sa dva unteroficira kvartara stana, snabdevanja“. Objekat je zidan, postavljen dužom stranom na uličnu liniju. Pokriven je dvoslivnim krovom sa pokrivačem od crepa. Osnovna zgrada jednostavno je rešena, što je slučaj i u pogledu detalja, tavanice, vrata i dr. Ova zgrada izgledom je istovetna sa većim administrativnih zgrada iz doba vojne granice, ali krovne konstrukcije, njen način gradnje, nosi karakteristike iskonske veštine gradnje. Isti je slučaj i sa izradom drvenih detalja (prozori, vrata) čiji su delovi spojeni drvenim „čavlama“.

Rodna kuća Aksentija Maksimovića

Rodna kuća Aksentija Maksimovića nalazi se u Dolovu. Srpski kompozitor Aksentije Maksimović rođen je u Dolovu 1847. godine, gde je završio i osnovnu školu. Gimnaziju je učio u Sremskim Karlovcima, ali je u sedmom razredu, zbog jedne nacionalističke kompozicije, „Gde je srpska Vojvodina“, bio isteran iz škole. Od 1865-1871. godine bio je kapelnik u Srpskom narodnom pozorištu, zatim je u Pragu studirao muziku, gde je i umro 1881. god. Iza njega je ostao veliki broj kompozicija kao i muzičkih dela pisanih za pozorišne komade, kao što su: Milenko i Dobrila, Srpski Cveti, Smrt kneza Dobrosava, Od Matije Bane, Miloš Obilić, od Jovana Subotića, Saćurica i Šubara, od Ilije Okrugića. Od crkvenih pesama napisao je malu liturgiju i pesme za jutrenje. Zgrada je podignuta u prvoj polovini 19. veka. Od svog prvobitnog izgleda objekat je u potpunosti očuvao prvobitnu fasadu, uličnu, koja je vredna pažnje. Obrada arhitektonskih detalja na uličnom zidu-trougaoni zabat sa rozetom, pilastri unutar prostora su lepo oblikovani prozori, stavlja ovu zgradu u red značajnijih dostignuća narodnog neimarstva. Pored ove vrednosti zgrada ima i istorijski značaj jer je u njoj rođen kompozitor Aksentije Maksimović.

Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Mala-Gornja“

„Mala gornja“ crkva Prenosa moštiju sv. Nikole, podignuta je 1888. na uzvišenju iznad centra Dolova, zbog čega je dobila naziv Gornja. Ova skladna neoklasicistička građevina manjih dimenzija sazidana je na mestu starije crkve iz 1765, koja je srušena 1877. Crkva je jednobrodna građevina sa polukružnim oltarskim prostorom i jedva naglašenim pevničkim prostorima. Mirna i otmena fasadna dekoracija, sa polukružnim slepim nišama i nizom arkada na konzolama, stvara utisak stare renesansne palate. Podjednako je obraćena pažnja na vertikalnu i horizontalnu podelu arhitektonske plastike. Zapadno pročelje je nadvišeno zvonikom na kome je, sa izuzetkom barokno rokajnih linija krovnog venca, ponovljena neoklasicistička dekoracija. Prema projektu Dragiše Milutinovića izrađen je ikonostas. Ikone na ikonostasu i Hristov grob u Maloj crkvi radio je akademski slikar Paja Jovanović od 1898-1901. godine, ikone su izvedene u duhu akademskog realizma, sa portretskim pristupom obrade likova i veštim kompozicijama. To je jedna od retkih religioznih celina u Jovanovićevom opusu. Njegova prevashodna zainteresovanost za istorijsku i žanr sliku, čini da se kod predstava religioznog sadržaja oslanja na starije uzore, u ovom slučaju nazarene, kao i na eklektičan manir. Pretpostavlja se da su zidne slike u oltaru i naosu rad nekog od učenika Josifa Gojgnera. Konzervatorski radovi su izvedeni 1968. i 1972.

Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Velika-Donja“

„Velika donja“ crkva, posvećena sv. Nikoli sagrađena je 1811. godine u današnjem centru sela. Po podacima u letopisu, crkvu je 15. oktobra 1811. godine osvetio episkop Stevan Avakumović. Crkva je jednobrodna građevina sa polukružnim oltarskim prostorom bez pravih pevničkih niša. Zapadna fasada crkve je raščlanjena tremom sa tri polukružno zasvedena otvora odvojena dorskim stubovima. Na zidu crkve su pilastri, vrata, niše i dva okrugla prozora, a na zidu trema je friz od triglifa i metopa i trougaoni timpanon. Iznad je zvonik sa dorskim stubovima i prozorima. Severna i južna fasada crkve imaju duple dorske pilastre, vrata, četiri prozora sa nastrešnicom i slepi prozor. Polukružni oltarski prostor od naosa razdvaja ikonostasna pregrada izvedena u klasicističko bidermajerskom maniru. Slikanu dekoraciju za bogato izrezbareni ikonostas stare dolovske crkve izveo je 1850. godine Jovan Popović. Primenjujući svoje slikarsko umeće, usavršeno u klasi Leopolda Kupelvizera na bečkoj Akademiji, Popović ostvaruje ovde jednu od najlepših religioznih celina u prvoj polovini XIH veka. Pod uticajem kasnonazarenskog slikarstva najviše pažnje obraća na preciznost crteža, skladnost komponovanja sa smelim skraćenjima i obradu draperija. Prema podacima iz letopisa, živopis oltara i naosa velike dolovačke crkve je rad nepoznatog nemačkog slikara. Izbor scena u oltaru navodi da se radi o luteranu. Prostrani naos je odvojen masivnim zidom sa tri polukružna otvora od priprate sa horom. Zapadnim pročeljem dominira visoki zvonik, nadvišen uskom limenom kapom. Fasadna dekoracija čistih linija i prečišćenih oblika, najbogatija na zapadnoj strani, naglašene je vertikalne podele. Konzervatorski radovi su izvedeni 1962. godine.

Dolovo je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva. Ovde se nalaze Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Mala-Gornja“, Crkva Prenosa moštiju sv. Nikole „Velika-Donja“ , Zgrada OŠ „Aksentije Maksimović”, Rodna kuća Aksentija Maksimovića i Banatska okućnica u Dolovu.