Epitafi kao običaj poetsko-lirskog izražavanja

U prozi ili stihu, natpisi na spomenicima pančevačkih grobalja, deo su našeg nematerijalnog kulturnog nasleđa, prakse prenete iz ovdašnjih sela, gde zajedno žive Srbi i Rumuni.

 „Fascinantno je da je 750 nama nepoznatih sastavljača napravilo tekst koji će se naći na nadgrobnim spomenicima. Ta praksa se pojavljuje kada i slovo i reč, a ovo je i novi vid narodnog izražavanja. Po saznanjima do kojih sam došao, 80-ih godina prošlog veka ovaj običaj je preuzet od banatskih Rumuna”, priča za „Politiku” etnolog Nikola Vlajić, čija su se istraživanja pet pančevačkih grobalja našla među koricama knjige „Natpisi na nadgrobnim spomenicima na grobljima u Pančevu”, u izdanju Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Pančevu.

Popisani epitafi u prozi i stihu, pored osnovnih podataka o umrlom, mahom su i citati neke poznate izreke. Mogao je to biti stih iz Svetog pisma, iz kog je svako mogao pronaći delić sebe. Vlajić skreće pažnju da je pored anonimnih pesnika, čija dela sa etnološkog stanovišta zaslužuju pažnju, treba ukazati i na stihove nekoliko savremenika – Pančevaca, koji su ostavili izvesni poetski trag. Na nekim nadgrobnim spomenicima pojavljuju se istovetni stihovi, što nije učestala pojava.

„Sve je to produkt suživota različitih naroda na ovim prostorima, ali karakteristika pravoslavaca, Srba i Rumuna. Kod Mađara pojavljuju se u izuzetno malom broju, i ne mogu se smatrati običajnom praksom ali, uvideo sam da se taj običaj širi. To nedvosmisleno dokazuju natpisi sa Novog groblja u Pančevu gde je evidentirano čak 430 natpisa – stihova, od ukupno 754 koliko ih se nalazi u ovoj knjizi”, napominje Vlajić.

Sakupljeni natpisi proizvod su sadašnjeg vremena i deo našeg nematerijalnog kulturnog nasleđa, a određena sličnost sa onima na krajputašima razasutim diljem napaćene Srbije, nakon Balkanskih i Prvog svetskog rata, očevidni su, napominje istraživač. Takođe, natpisi na nadgrobnim spomenicima kod Banatskih Rumuna, u tipološkom smislu pokazuju da suživot dva naroda, svoj odraz imaju u pogrebnim običajima. Iz naslova koji je Vlajić priredio, da se saznati i da je pojava poetsko-lirskog izražavanja na pojedinim spomenicima u Donjem Banatu, evidentna prvobitno u seoskoj sredini gde zajedno žive Srbi i Rumuni (Dolovo, Banatsko Novo Selo. Po svemu sudeći, dodaje on, običaj je preuzet od Banatskih Rumuna i tokom poslednjih decenija 20. veka prenet je u gradsku sredinu.

Na pojavu tekstova prvenstveno su uticala ukorenjena verovanja u zagrobni život sačuvana manje-više do danas, kod svih balkanskih naroda, ali napuštanje tradicionalnog načina života, migracije, doneli su i nove oblike izražavanja. Tekstovi su delo nadarenih pojedinaca iz najbliže okoline umrlog (roditelji, brat/sestra, srodnik, komšija…), nastali na osnovu podataka koji su mu poznati, a koje stihotvorac oblikuje u tekst. Između ostalog, kroz stihove se opisuje i pređašnji život pokojnika, način njegovog stradanja, žalost što se prerano upokojio, ali i uverenje da će jednog dana ponovo doći do susreta.

„Počesto, to narodno poetsko-lirsko izražavanje nije savršeno. Ima tu i gramatičkih pogrešaka, ali svakako suština je najbitnija – želja da se ostvari komunikacijski odnos sa pokojnikom, koja provejava kroz većinu stihova”, zaključuje etnolog Nikola Vlajić.

U prozi ili stihu, natpisi na spomenicima pančevačkih grobalja, deo su našeg nematerijalnog kulturnog nasleđa, prakse prenete iz ovdašnjih sela, gde zajedno žive Srbi i Rumuni.