Istraživanje: Jadransko more nikada nije bilo slanije

Hrvatski tim naučnika je u saradnji s italijanskim kolegama objavio najnovije rezultate istraživanja koji ukazuju na nezabeležene vrednosti saliniteta Jadrana, objavio je Institut „Ruđer Bošković“.

Ovi rezultati objavljeni su u uglednom časopisu „Frontiers in Marine Science“, koji je rangiran u prvih deset odsto časopisa u području biologije mora i voda.

Objavu Instituta „Ruđer Bošković“ prenosimo u celosti:

 U ovom interdisciplinarnom istraživanju, koje je predvodio dr sc. Hrvoje Mihanović sa Instituta za okeanografiju i ribarstvo iz Splita, a uz dr sc. Ivicu Vilibića sa Instituta Ruđer Bošković, učestvovali su i istraživači sa splitskog i zagrebačkog Univerziteta i Nacionalnog instituta za okeanografiju i primenjenu geofiziku u Italiji.

Kontinuitet okeanografskih merenja u Jadranu postoji od 1950-tih godina, pa se održao do današnjih dana na nekoliko klimatoloških profila u severnom i srednjem Jadranu. Krstarenja na profilu grad Rovinj – reka Po i na Palagruškom pragu se obavljaju mesečno do sezonski, te su bila temelj mnogim saznanjima iz okeanografije. Ovako dugački vremenski nizovi zapravo su retki u svetu i neprocenjivi u današnjoj eri klimatskih promena.

Izuzetno visoke vrednosti saliniteta

U toku leta i jeseni 2017. godine upravo je u južnom Jadranu i na Palagruškom pragu zabeležena pojava izuzetno visokih vrednosti površinskog saliniteta (više od 39 promila).

To je prvi put da su tako visoke vrednosti zabeležene u Jadranu, a zahvatale su površinu mora do dubine od tridesetak metara. Inače, ta pojava je uobičajena u mnogostruko slanijem i toplijem Levantu, gde se i stvara najslanija voda u Sredozemlju, tzv. Levantinska intermedijarna voda.

U novembru 2017. godine salinitet u površinskom sloju na Palagruškom pragu dosegao je rekordne vrednosti, koje su bile više od 39,1 promila. Pored toga, uz manje oscilacije, visok salinitet u prvih dvestotinak metara mora se zadržao u srednjem i južnom Jadranu sve do današnjih dana. Na primer, u ovom trenutku salinitet u središnjem delu južnog Jadrana je veći od 38,8 promila u celom vodenom stupcu, a uz površinu doseže i do 39,15 promila.

Navedeno saznanje podstaklo je hrvatske i italijanske istraživače da se detaljnije pozabave prostornom i vremenskom ekstenzijom ove pojave.

Šta je uzrok visokog saliniteta?

Tokom istraživanja naučnici su analizirali brojne dostupne podatke. U analizi su obuhvaćeni podaci merenja brodskim multiparametarskim sondama, autonomnim vertikalno-uzorkojućim posmičnim plovcima (tzv. ARGO plovci), daljinski upravljanim okeanografskim podmornicama (tzv. glajderi), satelitima koji mere površinu nivoa mora, kao i podaci dobijeni okeanografskim modelom Sredozemlja koji asimilira satelitska i druga merenja i zato daje najkvalitetniji prikaz trodimenzionalnih okeanografskih polja.

Analize koje je sproveo ovaj tim naučnika objasnile su razloge pojave voda ovako visokog saliniteta. Pojava je delom uzrokovana pojačanim dotokom voda visokog saliniteta iz Levanta i Jonskog mora, a delom zbog procesa u samom Jadranu.

Sami procesi se odvijaju na vremenskim skalama od nekoliko dana pa do desetak godina, a obuhvataju četiri ključna fenomena.

Prvi se odnosi na tzv. Jadransko-jonsku bimodalnu oscilaciju, koja inače uzrokuje snažne oscilacije fizičkih i biogeohemijskih varijabli u Jadranu sa periodom od pet do deset godina, a u poslednjih desetak godina uzrokuje izražen prinos slanih i ultraoligotrofnih voda u Jadran.

Drugi proces je vezan uz vrlo niske protoke reka do godinu dana pre pojave visokih površinskih saliniteta, uzrokovane manjkom padavina u širem području Jadrana.

Treći proces se odnosi na izražen dotok sunčeve energije na površinu mora u toku leta i rane jeseni, kada je vreme toplije od proseka i sa malo vetra, odnosno sa slabo izraženim vertikalnim mešanjem u stupcu mora i raslojavanjem vodenog stupca na izrazito topliji površinski sloj i hladniji središnji i sloj pri dnu.

Posledično, četvrti proces uključuje izraženo isparavanje i gubitak vode sa površine mora.

Tri od četiri gore navedena procesa su već dokumentovana u Sredozemlju kao posledica klimatskih promena, koje će u budućnosti doneti još toplija i sušnija leta, manje protoke reka i kao posledicu jače zagrevanje i zaslanjivanje površinskog sloja mora.

Kako je život u moru, od planktona preko riba do bakterija, zavisan od temperature, saliniteta i dostupnih hranjivih soli, opažene promene će zasigurno imati značajan uticaj na život u Jadranu. Takvi učinci su već zabeleženi i dokumentovani u nekoliko poslednjih desetak godina – na primer ulaz novih ribljih vrsta, promene u odnosima i obilju bakterijskih zajednica, nestanak vrsta hladnijih mora…

Hrvatski tim naučnika je u saradnji s italijanskim kolegama objavio najnovije rezultate istraživanja koji ukazuju na nezabeležene vrednosti saliniteta Jadrana, objavio je Institut „Ruđer Bošković“.